Η Παράγραφος: σύνοψη θεωρίας και φύλλο εργασίας

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Ενότητα 1^η - Θεωρία

Α. Παράγραφος[1]

Αρετές μιας καλής παραγράφου:

1) Σαφής σκοπός (επιτυγχάνεται με μια καλή Θεματική Περίοδο, που δείχνει σαφώς για τι σκοπεύουμε να μιλήσουμε στην παράγραφό μας).

2) Επαρκής ανάπτυξη (χρησιμοποιούμε τους κατάλληλους τρόπους ανάπτυξης παραγράφου που θα δούμε παρακάτω).

3) Ενότητα (να μην έχει λεπτομέρειες άσχετες προς την κύρια ιδέα)

4) Αλληλουχία (λογική σειρά των νοημάτων)

5) Συνοχή (λογική σύνδεση των νοημάτων)

6) Έμφαση

Δομή της παραγράφου:

1)  Θεματική περίοδος (περιλαμβάνει το θέμα της παραγράφου)

2)  Λεπτομέρειες: απαντάμε στις ερωτήσεις:

-Τι;

- Ποιος;

- Πού;

- Πώς;

- Πότε;

- Γιατί; (αν η παράγραφός μας είναι αποδεικτική)

3)  Κατακλείδα (σύνοψη ή συμπέρασμα των παραπάνω. Μπορεί και να λείπει).

Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου

Δύο είναι τα βασικά είδη παραγράφων, οι περιγραφικές και οι αποδεικτικές. Αναλύονται στις παρακάτω:

1.   Με παραδείγματα (ή ειδικές λεπτομέρειες)

2.   Με σύγκριση – αντίθεση

3.   Με αιτιολόγηση (η Θ.Π. μας δημιουργεί το ερώτημα: «γιατί;»)

4.   Με ορισμό (απαντά στο: «τι εννοείτε με αυτό;»)

5.   Με διαίρεση (μια έννοια διαιρείται σε επιμέρους κατηγορίες)

6.   (Με αναλογία)

7.   (Με αίτια και αποτελέσματα)

8.   Με συνδυασμό μεθόδων

(Παραδείγματα σελ. 21-23 σχολ. βιβλίου)

Β. Το υποκείμενο

·      Είναι η λέξη ή πρόταση που απαντά στην ερώτηση «ποιος» σε μια πρόταση. Π.χ. Ο Γιάννης παίζει μπάλα.- Ποιος παίζει μπάλα; - Ο Γιάννης (υποκείμενο).

·      Αυτό δεν ισχύει για τα απρόσωπα ρήματα και τις απρόσωπες εκφράσεις, που έχουν υποκείμενο ολόκληρη πρόταση. Π.χ. Πρέπει να φύγω (να φύγω: ολόκληρη πρόταση, υποκείμενο στο απρόσωπο ρήμα πρέπει).

·      Μπορεί να είναι ουσιαστικό, αντωνυμία, ή οποιαδήποτε λέξη ή και πρόταση.

·      Είναι πάντα σε πτώση ονομαστική. Σπανίως, όταν πρόκειται να δηλωθεί ποσό κατά προσέγγιση, μπορεί να βρίσκεται σε αιτιατική με τις προθέσεις περί, γύρω κ.λπ. (π.χ. ήρθαν γύρω στους δέκα ανθρώπους).

·      Συχνά παραλείπεται, όταν εννοείται από τα συμφραζόμενα. Π.χ.: Γεια σας, ήρθα! (εννοείται εγώ). Επίσης, παραλείπεται στα απρόσωπα ρήματα που δείχνουν φυσικό φαινόμενο (π.χ. βρέχει, νύχτωσε).

·      Το υποκείμενο συμφωνεί με το ρήμα σε πρόσωπο και αριθμό. Π.χ.: Οι γυναίκες επαναστάτησαν.

·      Όταν υπάρχουν περισσότερα από ένα υποκείμενα, το ρήμα μπαίνει σε πληθυντικό αριθμό  και στο επικρατέστερο πρόσωπο (το 1^ο επικρατεί του 2^ου και το 2^ο επικρατεί του 3^ου). Π.χ.: Ο Γιάννης, ο Πέτρος και εγώ πήγαμε στη συναυλία του Χαρούλη).

Γ. Αχώριστα μόρια (ή προθήματα)

Είναι λέξεις μονοσύλλαβες ή δισύλλαβες που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή λέξεων. Π.χ. α-, ανα, κατα, δια, εν, ξε, επι, κ.τ.λ. (βλ. Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας, σελ. 160-161).

* Θυμήσου! Παραγωγή είναι ο μηχανισμός της γλώσσας με τον οποίο σχηματίζεται μια νέα λέξη. Η παραγωγή νέας λέξης μπορεί να γίνει με δύο τρόπους:

1. Προσθέτοντας στο δεξιό μέρος του θέματος της λέξης (στο τέλος) μία νέα κατάληξη που λέγεται παραγωγική κατάληξη, αφού βέβαια αφαιρέσουμε αυτήν που έχει η λέξη. Π.χ.: αγών-ας, αγων-ιστικός.

2. Προσθέτοντας στο αριστερό μέρος του θέματος της λέξης (στην αρχή) ένα γλωσσικό στοιχείο/μόριο που δε βρίσκεται μόνο του στο λόγο. Αυτό λέγεται αχώριστο μόριο ή πρόθημα. Π.χ. γράφω, ξε-γράφω.

 

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

(Νεοελληνική Γλώσσα Β΄Γυμνασίου, ενότητα 1)

Α. Κείμενο

Το Μεσολόγγι, όπως συμβαίνει με όλα σχεδόν τα φημισμένα μέρη, δεν ανταποκρίνεται στη φήμη του. Η πρώτη μάλιστα εντύπωση είναι απογοητευτική. Απ΄ό,τι το έκανε περίφημο, δεν απομένει τίποτα. Πάει να βρει κανείς το σπίτι, όπου κατοικούσε και πέθανε ο Βύρων. Πάει να βρει μια πολιτεία πολεμική και σκυθρωπή, κάτι που σε βοηθάει να αναπλάσεις με τη φαντασία σου την ηρωική και απελπισμένη Έξοδο, που αποτελεί την ωραιότερη και αγνότερη σελίδα της εθνικής μας ιστορίας. Και βρίσκει μια πόλη καθαρή, συγχρονισμένη, μια μικρή πόλη που , δίχως τη λιμνοθάλασσά της, δε θα ’χε τίποτα το ιδιαίτερο. Θέλησα να δω το μεγάλο πέτρινο και τετράγωνο κτίριο που είχαν δώσει στο Βύρωνα για κατοικία του. Μου ’δειξαν μια γωνιά από τη θέση, όπου ήταν χτισμένο: αυτό είναι όλο. Ζήτησα να μου δείξουν την πολεμική του ζώνη, μου έδειξαν μια πλευρά πέτρινου τείχους χτισμένου πολύ αργότερα, «επί Όθωνος». Για να συγκρατάει λίγο από το φτωχό χωμάτινο ύψωμα που αποτελούσε τμήμα των οχυρωμάτων του Μεσολογγιού, όταν κρατούσε ένα χρόνο άπρακτο τον Κιουταχή με τη στρατιά του. Όλα τα αναμνηστικά εκείνης της εποχής δεν κατορθώνουν να γεμίσουν τον ωραίο κήπο που χρησιμεύει για Ηρώο. Μερικά παλιά κανόνια, μερικά μπουλέτα[2], μερικοί τάφοι – αυτό είναι όλο το παλιό ηρωικό Μεσολόγγι. Το είπα: η πρώτη όψη του Μεσολογγιού σε απογοητεύει.
        Όταν όμως πλανηθεί κανείς μέσα στην πόλη και τη γνωρίσει, αντιλαμβάνεται ότι διατηρεί κάτι πολύ σημαντικότερο από μερικά λείψανα του ιστορικού παρελθόντος του, αφού διατηρεί ζωντανή την ίδια εκείνη ατμόσφαιρά του. Αληθινά, πουθενά αλλού, ακόμα κι εκεί που διατηρείται στην πέτρα και στο μάρμαρο, το παρελθόν δεν είναι τόσο ζωντανό όσο στο Μεσολόγγι. Οι δρόμοι του δεν έχουν παρά τα ονόματα των αγωνιστών του  τα καλύβια των απόμερων συνοικιών του έχουν την ίδια φτώχεια μ΄ εκείνα που γκρέμισαν οι ανατινάξεις των πυριτιδαποθηκών  και κάθε κάτοικος σας μιλάει για την πολιορκία και σας δείχνει την τοπογραφία του Αγώνα με περηφάνια και μ΄ επίγνωση. Οι τελετές που γίνονται κάθε χρόνο, η μια στο νησάκι της Κλείσοβας, μέσα στη λιμνοθάλασσα, όπου μια φούχτα πολιορκημένων απέκρουσε ηρωικά τρεις χιλιάδες Τούρκους κι Αρβανίτες, κι η άλλη στο μοναστήρι του Αϊ Συμιού, στους πρόποδες του Ζυγού, όπου καταφύγανε όσοι στην Έξοδο μπόρεσαν να σπάσουν την αλυσίδα της πολιορκίας,  είναι τελετές καθαρά λαϊκές, όπου η μεσολογγίτικη ψυχή αναβαφτίζει τη λατρεία των ηρώων της και των μαρτύρων της. Έχω βρεθεί στη ζωή μου, κι εδώ και αλλού, σε πολλές πατριωτικές τελετές. Καμιά δε μου έδωσε τη συγκίνηση –γιατί καμιά δεν είχε την ειλικρίνεια και την επίγνωση της ιερότητάς της- όσο η νυχτερινή τελετή που μου έλαχε να δω στο Μεσολόγγι σ’ ανάμνηση της επετείου της Εξόδου. Η πομπή που πήγε για τη Θρησκευτική δέηση στο Ηρώο, όπου είναι συγκεντρωμένα, κάτω από μια χωματένια πυραμίδα, τα κόκκαλα των πολεμιστών, ήταν κατανυκτική σαν πομπή Επιταφίου. Και σαν πραγματικό Επιτάφιο περιφέρανε μέσα στους δρόμους μια εικόνα που αναπαραστούσε την Έξοδο.Ο κόσμος βάδιζε αργά, αμίλητος, γεμάτος συγκέντρωση. Κι όταν η πομπή πλησίασε το Ηρώο, οι άξαφνες κι ομαδικές εκπυρσοκροτήσεις από εκατοντάδες καριοφίλια, τρομπόνια και χαλκούνια*, μέσα στη νύχτα και κοντά στο χωμάτινο πρόχωμα, που ακόμα σώζεται, μου έδωσε για λίγες στιγμές την ψευδαίσθηση της ίδιας της Εξόδου των πολιορκημένων. Θαρρούσες πως ήταν οι ομοβροντίες των πολιορκητών που υποδέχονταν αυτούς που εξορμούσαν στην απελπισμένη τους προσπάθεια να περάσουν ανάμεσά τους.Έζησα με τους Μεσολογγίτες εκείνο το βράδυ, μια μεγάλη και ιερή στιγμή του Αγώνα και ένιωσα την τελετή σαν μια μυσταγωγία.

                                     (Κώστα Ουράνη, Προσκύνημα στο Μεσολόγγι, απόσπασμα)

Β. Ερωτήσεις - δραστηριότητες

1.      Να σημειώσετε τη δομή της 1^ης παραγράφου.

2.      Έχει η 1^η παράγραφος σαφή σκοπό;

ΝΑΙ, γιατί......................................................................................................................

ΟΧΙ, γιατί......................................................................................................................

(επιλέξτε μια από τις δύο απαντήσεις, αιτιολογώντας την)

3.      α) Να βρείτε τους τρόπους ανάπτυξης της 2^ης παραγράφου. .....................................................................................................................................

β) Είναι επαρκώς αναπτυγμένη ή όχι και γιατί; .....................................................................................................................................

4.      Με την ομάδα σας (την ίδια που έχετε για το μάθημα των ΚΝΛ) να φτιάξετε μια αφίσα που θα προβάλλει το Μεσολόγγι ως τουριστικό προορισμό. Οι πληροφορίες σας θα πρέπει να προέρχονται από το κείμενο του Κ. Ουράνη. Σκεφτείτε, λοιπόν, σε τι είδους κοινό θα απευθύνεται η αφίσα και τι είδους γλώσσα θα πρέπει να χρησιμοποιήσετε. Εμπλουτίστε την με φωτογραφικό υλικό που θα βρείτε στο Διαδίκτυο. 

5.      Με πρότυπο το κείμενο του Κ. Ουράνη να γράψετε μια παράγραφο που θα ξεκινάει ως εξής:

«Η Αθήνα είναι μια πόλη με σπουδαίο παρελθόν, αλλά με πολύ αβέβαιο μέλλον».

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

---

[1] Κύρια πηγή της θεωρίας είναι το βιβλίο του Ν. Γρηγοριάδη: Το δημιουργικό γράψιμο – η τέχνη και η τεχνική του – 1. Η Παράγραφος (Κώδικας, 1993)

[2] μπουλέτα:οβίδες