Μετοχές Αρχαίας Ελληνικής

ΜΕΤΟΧΕΣ

ΕΠΙΘΕΤΙΚΕΣ          ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΕΣ            ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ

            ή                              (Συνημμένες)                     1. Χρονικές (Συνημμ.-Απόλυτες)

ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ                                                            2. Αιτιολογικές (Συνημμ.- Απόλ.)

  (Συνημμένες)                                                               3. Υποθετικές (Συνημμ.-Απόλ.)

       4. Εναντιωματικές (Συνημμ.- Απ.)

                                                   5. Τελικές (Συνημμένες)

                                                                                        6. Τροπικές Συννημμ.-σπάνια Απ.)

Α. ΕΠΙΘΕΤΙΚΕΣ

Συνήθως έχουν άρθρο. Μεταφράζονται συνήθως: ο οποίος-α-ον, που. Μέσα στην πρόταση χρησιμοποιούνται συχνότερα ως:

1)      Επιθετικοί προσδιορισμοί. Π.χ.: Αι πόλεις αι δημοκρατούμεναι τοις νόμοις τοις κειμένοις διοικουνται. (Οι πόλεις, οι οποίες έχουν δημοκρατικό πολίτευμα, διοικούνται βάσει των νόμων που έχουν τεθεί) - Οι εκπλέοντες εκ του λιμένος έμποροι. (Οι έμποροι που φεύγουν με το πλοίο από το λιμάνι) - Τιμω τους διδασκάλους τους παιδεύοντας (Τιμώ τους δασκάλους οι οποίοι εκπαιδεύουν)

2)      Ουσιαστικά (όταν έχουν άρθρο). Επιθετικές μετοχές που λαμβάνονται ή μπορούν να ληφθούν ως ουσιαστικά είναι: ο άρχων, οι άρχοντες, ο λέγων (= ο ρήτορας), οι λέγοντες, το λυσιτελουν (= η ωφέλεια), το παρελθόν, το παρόν, το μέλλον, το προσηκον, το δέον, η πεπρωμένη (= η μοίρα), ο διώκων (= ο μηνυτής, ο κατήγορος), ο φεύγων (= ο κατηγορούμενος, φυγάς, εξόριστος, λιποτάκτης), ο νικων (= ο νικητής), οι κρατουντες (=οι άρχοντες), οι θανόντες (= οι νεκροί) κ.ά.

Σημ.: Οι επιθετικές μετοχές, όταν είναι έναρθρες, έχουν υποκείμενο το άρθρο τους. Όταν είναι άναρθρες, έχουν υποκείμενο τη λέξη που είναι στην ίδια πτώση με την πτώση που βρίσκονται και αυτές, δηλ. τη λέξη που προσδιορίζουν. Π.χ.: Νόμους γεγραμμένους Λυκουργος ουκ έθηκεν (Ο Λυκούργος δε νομοθέτησε γραπτούς νόμους). Υποκείμενο της μετοχής γεγραμμένους: νόμους.

B. KAΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΕΣ

Δεν έχουν ποτέ άρθρο. Συνήθως  μεταφράζονται με τα: να, ότι (σπάνια με το "που"). Με κατηγορηματική μετοχή συντάσσονται τα εξής ρήματα:

1)      Ειμί, Γίγνομαι, Υπάρχω

2)      ΚΕΛΚΑ (Καρτερίας, Ενάρξεως, Λήξεως, Καμάτου, Ανοχής)

3)      ΓΑΜΜ (Γνώσεως, Αισθήσεως, Μαθήσεως, Μνήμης)

4)      ΕΔΑ (Ελέγχου, Δείξεως, Αγγελίας)

5)      Ειμί (τυγχάνω, λανθάνω, φαίνομαι, φανερός ειμι, δηλός ειμι, οίχομαι, φθάνω, διάγω, διαγίγνομαι, διατελω)

6)      Ψυχικού πάθους (χαίρομαι, άχθομαι, αισχύνομαι) (Σημ.: Τα ρήματα ψυχικού πάθους συντάσσονται και με αιτιολογική μετοχή)

7)      Ευ ή καλως ποιω, κακως ποιω, αδικω, χαρίζομαι ή χάριν φέρω, νικω, κρατω, ηττωμαι, λείπομαι, ευ βουλεύομαι

        

       

Παραδείγματα:  Ουτος ηρξεν αδικων (Αυτός άρχισε να αδικεί) - Ουτοι ήκουον την χώραν δηουμένην (Αυτοί επληροφορούντο ότι η χώρα καταστρεφόταν) - Ουτος πολεμων διεγένετο (Αυτός συνεχώς πολεμούσε) - Ήσθη Κυρος ιδών τον φόβον  (Ευχαριστήθηκε ο Κύρος που είδε το φόβο) - Έστι ταυτα την ραθυμίαν υμων επαυξάνοντα (Αυτά αυξάνουν περισσότερο την αμέλειά σας) - Τισσαφέρνης εν Σάρδεσιν έτυχεν ων (Ο Τισσαφέρνης έτυχε να βρίσκεται στις Σάρδεις ή: τυχαία βρισκόταν στις Σάρδεις) - Ήδομαι ακούων φρονίμους λόγους (Ευχαριστιέμαι να ακούω συνετά λόγια)

Σημ.: Με τα ρήματα της κατηγορίας 5, η μετοχή μεταφράζεται συνήθως ως ρήμα, και το ρήμα ως επιρρημα. Π.χ.: Ουτοι διατελουσιν όντες ελεύθεροι (Αυτοί συνεχώς είναι ελεύθεροι) - Κυρος δηλος ην ανιώμενος (Ο Κύρος φανερά στενοχωριόταν)

Γ. ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ

Είναι οι μετοχές που χρησιμοποιούνται για να δείξουν μια επιρρηματική σχέση, όπως χρόνο, τρόπο, αιτία κλπ. Είναι: 1) Υποθετικές 2) Τελικές 3) Τροπικές 4) Εναντιωματικές 5) Αιτιολογικές 6) Χρονικές.

Όλες εκτός από τις τροπικές ισοδυναμούν με τις αντίστοιχες δευτερεύουσες προτάσεις και μπορούν να αναλυθούν σε δευτερεύουσα πρόταση. Π.χ.: Αφικόμενος εις Δελφούς έθυσε τω θεω (Όταν έφτασε στους Δελφούς, θυσίασε στο Θεό - αφικόμενος: χρονική μετοχή). Ανάλυση σε δευτερεύουσα χρονική πρόταση: Ότε αφίκετο εις Δελφούς, έθυσε τω θεω.

Γνωρίσματα Επιρρηματικών Μετοχών

1.    Υποθετικές: Προκύπτουν από το νόημα. Συχνά το ρήμα της πρότασης βρίσκεται σε δυνητική έγκλιση ή σε μέλλοντα.

Π.χ.: Ταυτα πράττων ελάμβανες αν αργύριον (Εάν έκανες αυτά, θα έπαιρνες χρήματα) - Σκέψασθε τι συμβήσεται καταψηφισαμένοις τον νόμον υμιν (Σκεφτείτε τι θα συμβεί αν καταψηφίσετε το νόμο)

2. Τελικές: Βρίσκονται σε χρόνο μέλλοντα και εξαρτώνται από ρήματα που δηλώνουν κίνηση ή σκόπιμη ενέργεια. Όταν το ρήμα από όπου εξαρτώνται δε δηλώνει κίνηση, προηγείται της μετοχής το ως.

Π.χ.: Παρεσκευάζοντο προσβολάς τω τείχει ποιησόμενοι (Προετοιμάζονταν για να κάνουν επιθέσεις στο τείχος) - Συλλαμβάνει Κυρον ως αποκτενων (Συλλαμβάνει τον Κύρο για να τον σκοτώσει)

3. Τροπικές: Βρίσκονται συνήθως σε ενεστώτα και δηλώνουν τον τρόπο ή το μέσο με το οποίο γίνεται κάτι. Σπανιότερα βρίσκονται και σε αόριστο, αλλά τότε εκφέρονται, συνήθως, αρνητικά και μεταφράζονται: χωρίς να.

Π.χ.: Τοις ιππευσι είρητο θαρρουσι διώκειν (Ειπώθηκε στους ιππείς να καταδιώκουν με θάρρος) - Απηλθεν ουδέν βλάψας τους συμμάχους (Έφυγε χωρίς να βλάψει καθόλου τους συμμάχους)

4. Εναντιωματικές: Δηλώνουν εναντίωση ή παραχώρηση. Συνοδεύονται συχνά από τα: καίπερ, καίτοι, και ταυτα, και, ουδέ, μηδέ, όμως. Συχνά προσδιορίζουν ρήμα με άρνηση ή οι ίδιες εκφέρονται αρνητικά.

Π.χ.: Αθηναιοι και ου λαβόντες του χρυσίου πρόθυμοι ησαν ες τον πόλεμον (Οι Αθηναίοι, παρόλο που δεν πήραν τα χρήματα, πρόθυμα πολέμησαν) - Φησί κυβερνήτης είναι ών δε ού (Λένε ότι είναι κυβερνήτης, ενώ δεν είναι)

 

5. Αιτιολογικές: Βρίσκονται σε όλους τους χρόνους. Αυτό που δηλώνουν προηγείται χρονικά από αυτό που δηλώνει το ρήμα. Συνοδεύονται συχνά από τα μόρια: α) άτε (δή), οιον (δή), οια (δή), όταν δηλώνουν πραγματική αιτιολογία (= επειδή πραγματικά) β) ως, όταν δηλώνουν υποκειμενική αιτιολογία (= επειδή κατά τη γνώμη μου, με την ιδέα ότι…), ώσπερ, όταν δηλώνουν υποκειμενική ή ψευδή αιτιολογία (= επειδή δήθεν, γιατί νόμιζ' ότι, γιατί τάχα…)

Π.χ.: Ταυτα τω βασιλει παρήνει νομίζων άριστα είναι (Αυτά παρακινούσε το βασιλιά (να κάνει), επειδή νόμιζε ότι είναι τα καλύτερα) - Και νυν εγώ άτε βραδύς ών και πρεσβύτης υπό του βραδυτέρου εάλων (Και τώρα εγώ, επειδή πραγματικά είμαι αργός και γέρος, νκήθηκα από τον ακόμη πιο αργό) - Ενταυθα έμενον ως το άκρον κατέχοντες, οι δ' ου κατειχον (Έμεναν εδώ, επειδή κατά τη γνώμη τους κατείχαν την κορυφή, ενώ δεν την κατείχαν)

6. Χρονικές: Βρίσκονται συνήθως σε αόριστο αλλά και στους άλλους χρόνους. Δηλώνουν πράξη προτερόχρονη ή ταυτόχρονη σε σχέση με το χρόνο του ρήματος της πρότασης. Η χρονική μετοχή αναγνωρίζεται πιο εύκολα όταν υπάρχουν στην πρόταση λέξεις όπως: ευθύς, άμα, ήδη, άρτι, ειτα, έπειτα, τότε κλπ. Οι παρακάτω χρονικές μετοχές έχουν ιδιαίτερη σημασία: αρχόμενος = στην αρχή, τελευτων = στο τέλος, χρονίζων = για αρκετό χρόνο, διαλιπών ή επισχών χρόνον = μετά από κάποιο χρόνο.

Συνημμένη και Απόλυτη Μετοχή

Η επιρρηματική μετοχή συντάσσεται με δύο τρόπους: είτε ως συνημμένη (δηλαδή έχει ως υποκείμενο κάποιον όρο που χρησιμεύει και ως κάτι άλλο μέσα στην πρόταση), είτε ως απόλυτη, όταν έχει αποκλειστικό υποκείμενο (δηλ. όρο που δεν ανήκει στην πρόταση παρά μόνο ως υποκείμενο της μετοχής).

Μία απόλυτη μετοχή τίθεται σε ΓΕΝΙΚΗ πτώση αν είναι προσωπικού ρήματος και σε ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ αν είναι απροσώπου ρήματος. (συνήθως είναι εναντιωματική και είναι ουδετέρου γένους και ενικού αριθμού, π.χ. εξόν, ενόν, παρόν, δοκουν κλπ.). [Υπάρχει και ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ απόλυτη: σχήμα ανακόλουθο - σπάνιο]

Παραδείγματα: Δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται (γενική απόλυτη) - Τους πολεμίους ειδε παρατεταγμένους (συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος) - Λαβών αυτούς επορεύετο (συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος) - Ταυτ` επράχθη Κόνωνος στρατηγουντος (γενική απόλυτη) - Ούς εξόν σοι και εκθρέψαι και εκπεδευσαι οιχήσει καταλιπών (αιτιατική απόλυτη)

                                                                                     

Αρχαία Ελληνικά Α΄ Γυμνασίου -Κατηγορούμενο -Αντικείμενο (θεωρία και ασκήσεις)

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

Αντικείμενο είναι το πρόσωπο, ζώο, πράγμα (και γενικά φράση ή πρόταση) στο οποίο μεταβαίνει (πηγαίνει) η ενέργεια του υποκειμένου ενός μεταβατικού *ρήματος.

·         Από τα μεταβατικά ρήματα, άλλα δέχονται ένα μόνο αντικείμενο και λέγονται μονόπτωτα. Π.χ.:

Σύ τρέφεις κύνας. (Εσύ τρέφεις σκύλους)

Ἐπιθυμοῦμεν δόξης. (Επιθυμούμε τη δόξα)

Πλησίαζε τοῖς ἀγαθοῖς. (Να συναναστρέφεσαι με τους καλούς)

·         Άλλα, πάλι, δέχονται δύο αντικείμενα και λέγονται δίπτωτα. Π.χ.:

’Αποστερεῖ τήν τιμήν μέ. (Μου στερεί την τιμή)

’Εκκένωσαν τήν πόλιν ἀνδρῶν. (Άδειασαν την πόλη από ανθρώπους)

Προσῆγον μηχανάς τη πόλει. (Έφεραν μηχανές κοντά στην πόλη)

Μεταδίδως τοῦ σίτου αὐτῶ. (Δίνεις από την τροφή σ' αυτόν)

Στα δίπτωτα ρήματα, το αντικείμενο που πρώτο συμπληρώνει την έννοια του ρήματος λέγεται άμεσο, ενώ το αντικείμενο που δεύτερο συμπληρώνει την έννοια του ρήματος λέγεται έμμεσο. Πιο συγκεκριμένα:

α) με δύο αιτιατικές: άμεσο είναι η προσωπική έννοια (δηλ. η έννοια που δηλώνει πρόσωπο)

                                    έμμεσο το πράγμα ή η αφηρημένη έννοια

                                    π.χ. διδάσκω τινά τι (άμεσο το: τινά)

β) με αιτιατική + γενική ή δοτική:

                                    άμεσο η αιτιατική

                                    έμμεσο η γενική ή η δοτική

                                    π.χ. δίδωμι τινί τι (άμεσο το: τι)

γ) με γενική + δοτική: άμεσο η γενική

                                    έμμεσο η δοτική

                                    π.χ. μεταδίδωμι τινί τινος (άμεσο το: τινός)

Προσοχή!!  Το αντικείμενο βρίσκεται πάντα σε μία από τις πλάγιες πτώσεις (γενική, αιτιατική,  δοτική). Ποτέ σε ονομαστική ή κλητική.

Υπάρχουν συγκεκριμένες κατηγορίες ρημάτων που συντάσσονται με γενική ή δοτική. Συγκεκριμένα:

Ø  Με γενική:  Ρήματα που σημαίνουν μνήμη, λήθη, φροντίδα, επιμέλεια, φειδώ, επιθυμία, απόλαυση, σύγκριση, διαφορά, υπεροχή κ.ά.

Ø  Με δοτική: Ρήματα που σημαίνουν πρέπει, αρμόζει, ρήματα φιλικής ή εχθρικής διάθεσης, προσέγγισης, συμφωνίας, καθώς και σύνθετα με τις προθέσεις εν, συν, επί, περί, παρά, υπό, προς.

*Σύστοιχο αντικείμενο (ή κυρίως εσωτερικό): Είναι το αντικείμενο σε αιτιατική που συμπίπτει με το περιεχόμενο του ρήματος και έχει το ίδιο θέμα με το ρήμα ή θέμα συνώνυμου ρήματος. Π.χ.:

κινδυνεύουσι κίνδυνον - ἀγωνίζομαι αγώνα - ἔρχεται ὀδόν - ασθενῶ νόσον - ζῶ βίον

ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

Κατηγορούμενο είναι η λέξη, φράση ή πρόταση με την οποία αποδίδεται στο υποκείμενο ένα γνώρισμα.

Τα ρήματα που συνδέουν το υποκείμενο με το κατηγορούμενο λέγονται συνδετικά ρήματα. Αυτά είναι: το εἰμί, καθώς και άλλα ρήματα που έχουν συγγενική με το εἰμί σημασία υπάρχω, τυγχάνω, διατελῶ, ἔφυν, πέφυκα), τα ρήματα γίγνομαι, καθίσταμαι, ἀποβαίνω, ἐκβαίνω, καθώς και μερικά άλλα ρήματα σε παθητική διάθεση. Συγκεκριμένα: α) τα δοξαστικά (νομίζομαι, φαίνομαι, κρίνομαι, δοκῶ), β) τα κλητικά (καλοῦμαι, ὀνομάζομαι, προσαγορεύομαι) και γ) τα προχειριστικά (δηλ. όσα σημαίνουν εκλογή): αἰροῦμαι, χειροτονοῦμαι, λαγχάνω, ἀποδεικνύομαι.

Ως κατηγορούμενο μπορεί να χρησιμοποιηθεί:

1)    Επίθετο. Π.χ.: Ἀριστείδης ἦν δίκαιος. (Ο Αριστείδης ήταν δίκαιος)

2)    Ουσιαστικό. Π.χ.: Βαβυλών ἐστί πόλις. (Η Βαβυλώνα είναι πόλη)

3)    Μετοχή. Π.χ.: Εἰμί τυράννω ἐοικώς. (Είμαι όμοιος με τύραννο)

4)    Αντωνυμία. Π.χ.: Φίλιππος ἐγένετο τηλικοῦτος. (Ο Φίλιππος έγινε τόσο μεγάλος)

5)    Αριθμητικό. Π.χ.: Οι ἐθελονταί ἦσαν δισχίλιοι. (Οι εθελοντές ήταν δύο χιλιάδες)

6)    Απαρέμφατο. Π.χ.: Τό σιγᾶν ἐστί σωφρονεῖν (Η σιωπή είναι σωφροσύνη)

7)    Εμπρόθετο. Π.χ.: Οι οπλιται ἦσαν περί τούς χιλίους. (Οι οπλίτες ήταν περίπου χίλιοι)

8)    Επίρρημα. Π.χ.: Η αγορά ἦν πλησίον. (Η αγορά ήταν κοντά)

9)    Ολόκληρη Πρόταση. Π.χ.: Φίλιππος ἐστιν ό,τι ἄν εἴποι τις. (Ο Φίλιππος είναι οτιδήποτε μπορεί να πει κανείς)

Όταν ως κατηγορούμενο χρησιμοποιείται όνομα (δηλ. ουσιαστικό ή επίθετο) βρίσκεται στην ίδια πτώση με το υποκείμενο (ή αντικείμενο) που προσδιορίζει.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1) Να συμπληρώσεις το κατηγορούμενο στις παρακάτω προτάσεις:

Ø  Οὗτος ἔφυ (= γεννήθηκε) ........................ (ἀγαθός).

Ø  Αἱ πονηραί ἐλπίδες κακοί ........................ (σύμβουλος) εἰσί.

Ø  Πάντες οἱ νέοι ....................... (καλός) φαίνονται.

Ø  Οἱ ἀρχαῖοι ημῶν πρόγονοι ....................... (εὐεργέτης) της Ελλάδος εἰσί.

Ø  Πάντες ἐγίγνοντο ..................... (φίλος) αυτῶ.

2) Στις παρακάτω προτάσεις να βρεις το ρήμα, το υποκείμενο, το κατηγορούμενο και το αντικείμενο:

Ø  Κῦρος ἀνέβη ἐπί τοῦ όρους.

Ø  Οἱ ἀγαθοί εἰσίν εὐδαίμονες.

Ø  Οὗτοι ἐβοήθησαν τη πατρίδι.

Ø  Ἡ δικαιοσύνη ἐστί μέγιστον ἀγαθόν.

Ø  Οἱ στρατιῶται ὠργίζοντο τω Κλεάρχω.

Ø  Ἀπεκάλουν τον Θηραμένην Κόθορνον.

3) Στο παρακάτω απόσπασμα να αναγνωρίσεις συντακτικά τους υπογραμμισμένους όρους:

Ἐς δε την ἀκρόπολίν ἐστιν εἴσοδος μία∙ ετέραν δε οὐ παρέχεται∙ πᾶσα ἀπότομος ἐστι και τεῖχος ἔχει ἐχυρόν. Τά δέ προπύλαια λίθου λευκοῦ τήν οροφήν ἔχει και κόσμω και μεγέθει των λίθων μέχρι γε και ἐμοῦ προεῖχε. [...] Ἐντεῦθεν η θάλλασσά ἐστι σύνοπτος,καί ταύτη ρίψας Αἰγεύς εαυτόν ως λέγουσιν ἐτελεύτησεν.

4) Να χωριστούν σε κατηγορίες ανάλογα με τη σημασία τους (υποκοριστικά, παρώνυμα, πρόσωπο που ενεργεί, μέσο, ενέργεια κ.τλ.) οι παράγωγες λέξεις: γονεύς, ἐπύλλιον, στρατήγιον, ρώμη, γλύφανον, γνώμη, στράτευμα, γνώμων.

5) Οὓτοι καί παιδονόμον ἐκ των καλῶν και ἀγαθῶν ἀνδρῶν τάττουσιν:

α) Να κλίνεις τα δευτερόκλιτα ουσιαστικά και τις δεικτικές αντωνυμίες.

β) Να κλίνεις το ρήμα στην οριστική του Παρακειμένου και του Υπερσυντελίκου.

6) Στο παρακάτω απόσπασμα να εντοπισθούν:

α) τα πρωτόκλιτα και δευτερόκλιτα ουσιαστικά και να μεταφερθούν στον άλλον αριθμό

β) οι ρηματικοί τύποι ενεργητικής φωνής Παρατατικού και να μεταφερθούν στον αντίστοιχο τύπο του Ενεστώτα.

Μαθών δε Πρίαμος παρ’ Ἐκάβης τον ὄνειρον,  Αἴσακον τον υιόν μετεπέμψατο. Ἦν γάρ ὀνειροκρίτης παρά τοῦ μητροπάτορος Μέροπος διδαχθείς. Ουτος εἰπών της πατρίδος γενέσθαι τον παῖδα ἀπώλειαν, ἐκθεῖναι το βρέφος ἐκέλευε. Πρίαμος δε, ως ἐγεννήθη το βρέφος, δἰδωσιν ἐκθεῖναι οἰκέτη κομίσαντι εἰς Ἴδην∙ ο δε οἰκέτης Ἀγέλαος ὠνομάζετο. Το δε ἐκτεθέν υπό τούτου βρέφος πένθ’ ημέρας υπό ἄρκτου ἐτράφη. Ο δε σωζόμενον ευρών ἀναιρεῖται, και κομίσας ἐπί των χωρίων ως ἴδιον παῖδα ἔτρεφεν, ὀνομάσας Πάριν.

---

* Μεταβατικά λέγονται τα ρήματα  των οποίων η ενέργεια μεταβαίνει σε κάποιο αντικείμενο (πρόσωπο, ζώο πράγμα κλπ.) διαφορετικό από το υποκείμενο (π.χ. Ο Θίμβρων υπόνομον ώρυττεν - Ορω την οικίαν). Αμετάβατα λέγονται τα ρήματα των οποίων η ενέργεια δε μεταβαίνει πουθενά, απλώς μένει στο ίδιο το υποκείμενο (π.χ. Οι Θηβαίοι έφευγον).