Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου, ενότητα 5, Τελικές και Αιτιολογικές προτάσεις

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Ενότητα 5^η ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Δευτερεύουσες Επιρρηματικές προτάσεις

Οι τελικές προτάσεις

Επιρρηματικές τελικές λέγονται οι προτάσεις που δηλώνουν το σκοπό που οδηγεί σε μια ενέργεια, μ' άλλα λόγια για ποιο σκοπό γίνεται η πράξη που αναφέρεται στο ρήμα της πρότασης από την οποία εξαρτάται.

Εισάγονται:

 Οι τελικές προτάσεις εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους: για να, να (με τη σημασία του για να).

● Αγόρασε καινούρια τηλεόραση, για να δει τους αγώνες. (αγόρασε καινούρια τηλεόραση με σκοπό να δει τον αγώνα)

● Έσκυψε να αποφύγει την μπάλα. (για να αποφύγει την μπάλα) (έσκυψε με σκοπό να αποφύγει την μπάλα)

  

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ

Και οι ονοματικές βουλητικές προτάσεις εισάγονται με το να. Οι βουλητικές όμως χρησιμοποιούνται ως όρος της πρότασης, δηλαδή ως υποκείμενο, αντικείμενο, επεξήγηση, ονοματικός προσδιορισμός και επιρρηματικός προσδιορισμός.

Όταν έχουμε μια πρόταση που αρχίζει με το να ο πιο εύκολος τρόπος για να διακρίνουμε αν είναι επιρρηματική τελική ή ονοματική βουλητική είναι να δούμε αν το να μετατρέπεται σε για να. Παράλληλα, θα πρέπει να δούμε μήπως χρησιμοποιείται ως όρος της κύριας πρότασης.

Ας δούμε τη διαφορά με παραδείγματα.

Θέλω να δουλέψω. Το "να" δεν μπορεί να μετατραπεί σε "για να". Εξάλλου, η πρόταση "να δουλέψω" χρησιμοποιείται ως αντικείμενο του ρήματος της κύριας πρότασης "θέλω"

(Τι θέλω; να δουλέψω > αντικείμενο), άρα η πρόταση είναι ονοματική βουλητική.

Ήρθα να δουλέψω. Το "να" μετατρέπεται σε "για να" (Ήρθα, για να δουλέψω). Συνεπώς η πρόταση είναι επιρρηματική τελική.

Θέλω	να δουλέψω,	για να ζήσω την οικογένειά μου.
κύρια	βουλητική	τελική

 Οι προτάσεις που εισάγονται με το "για να" δεν είναι πάντοτε τελικές. Μπορεί να είναι και αιτιολογικές ή αποτελεσματικές. (δες παρακάτω)

Εκφέρονται:

1ον Κανονικά εκφέρονται με υποτακτική, π.χ. Ήρθα να δουλέψω.

2ον Εκφέρονται όμως και με οριστική παρατατικού, π.χ.:

Ήρθε η γυναίκα αλλά δεν είχα τα λεφτά	να της τα έδινα. (αντί: να της τα δώσω)
οριστική παρελθοντικού χρόνου	οριστική παρατατικού του ρ. δίνω

Οι αιτιολογικές προτάσεις

Αιτιολογικές λέγονται οι προτάσεις που δηλώνουν την αιτία μιας πράξης ή μιας κατάστασης.

Εισάγονται:

με τους αιτιολογικούς συνδέσμους: γιατί, διότι, επειδή, αφού, τι (ποιητικό) ή με λέξεις και εκφράσεις που χρησιμοποιούνται ως αιτιολογικοί σύνδεσμοι: καθώς, εφόσον, μια και, που, μια που, σαν... να, σαν...πως, εφόσον, αλλά και με το τελικό για να, ή με τον και, π.χ.

αιτιολογικοί σύνδεσμοι	Δεν πήγα στο σχολείο, γιατί ήμουν άρρωστος.
	Δε συμφωνώ μαζί σας, διότι όσα λέτε δεν έχουν καμία λογική βάση.
	Έφυγε νευριασμένος, επειδή ο πατέρας του δεν του έδωσε λεφτά.
λέξεις και εκφράσεις που χρησιμοποιούνται ως αιτιολογικοί σύνδεσμοι
	Αφού της συμπεριφέρθηκες με τέτοιο τρόπο, καλά έκανε κι έφυγε.
	Θα πάρουμε γλυκό, μια και ήσασταν καλά παιδιά.
	Λυπάμαι, που δε θα έρθει μαζί μας και η Ελένη.
	Για να τρέχει σαν τρελός με το αμάξι, καρφώθηκε σ' ένα τοίχο.
	Φύγε τώρα, και δεν έχω καιρό.

Εκφέρονται:

1ον με απλή οριστική, π.χ. Δε θα σου πάρω δώρο, γιατί δεν είσαι καλό παιδί.

Χαίρομαι, που ήρθες.

2ον με δυνητική οριστική, π.χ. Σου τα χρωστώ όλα, αφού χωρίς εσένα δε θα έκανα τίποτα.

3ον με πιθανολογική οριστική, π.χ. Στεναχωρήθηκα πολύ, που δε θα χορέψεις απόψε.

ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ

Ο σύνδεσμος γιατί χρησιμοποιείται και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή μια ημιπεριόδου και εισάγει κύρια πρόταση, π.χ.

Και γιατί έγιναν όλα αυτά; Γιατί δεν ακούς ποτέ κανέναν· γιατί είσαι ξεροκέφαλος· γιατί είσαι εγωιστής.

Δε θα έρθω μαζί σας· γιατί είμαι κουρασμένος και γιατί νυστάζω πολύ.

                                               ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να διακρίνετε ποιες από τις παρακάτω προτάσεις που εισάγονται με το να είναι τελικές και ποιες βουλητικές.

α. Ήθελα να ανοίξει η γη να με καταπιεί.

β. Αποφάσισε να δεχτεί την πρόσκληση.

γ. Έφυγε βιαστικά να προλάβει το αεροπλάνο.

δ. Θα πάρω το ντουφέκι μου να βρω τους κλέφτες.

ε. Δεν πρέπει να καπνίζεις τόσο πολύ.

2 Να αναγνωρίσετε το είδος των προτάσεων που εισάγονται με το γιατί (πλάγιες ερωτηματικές ή αιτιολογικές )

1. Δεν ξέρω γιατί κλαις .

2. Λυπόμουνα , γιατί δεν τον βοήθησα .

3. Απέτυχες στις εξετάσεις , γιατί δεν είχες προετοιμαστεί σωστά .

4. Τους ρώτησε γιατί  έφυγαν από το σχολείο.

5. Καθυστέρησε , γιατί έχασε το λεωφορείο .