Αρχαία Ελληνικά Α΄ Γυμνασίου - Αναδιπλασιασμός (από το βιβλίο της Γραμματικής της Α.Ε.)

5. Αναδιπλασιασμός

α) Ομαλός αναδιπλασιασμός στα απλά ρήματα

270. Οι συντελικοί χρόνοι (παρακείμενος, υπερσυντέλικος και συντελεσμένος μέλλοντας) έχουν στην αρχή του θέματος, αναδιπλασιασμό σε όλες τις εγκλίσεις και στο απαρέμφατο και τη μετοχή.
Ο αναδιπλασιασμός είναι τριών ειδών:
1) Επανάληψη του αρχικού συμφώνου του θέματος μαζί με ένα ε:
(λύ-ω) λέ-λυ-κα.
Τέτοιον αναδιπλασιασμό παίρνουν τα ρήματα που το θέμα τους αρχίζει α) από ένα απλό σύμφωνο εκτός από το ῥ και β) από δύο σύμφωνα από τα οποία το πρώτο είναι άφωνο και το δεύτερο υγρό ή ένρινο. Π.χ.

ενεστώτας	παρακείμενος	υπερσυντέλικος	συντελ. μέλλοντας
λύ-ω	λέ-λυ-κα	ἐ-λε-λύ-κειν	—
πνέ-ω (θ. πνευ-)	πέ-πνευ-κα	ἐ-πε-πνεύ-κειν	—
γράφ-ομαι	γέ-γραμ-μαι	ἐ-γε-γράμ-μην	γε-γράψομαι

Όταν το αρχικό σύμφωνο του θέματος είναι δασύπνοο (χ - φ - θ), τρέπεται στη συλλαβή του αναδιπλασιασμού στο αντίστοιχο ψιλόπνοο (κ - π - τ): χορεύ-ω, κε-χόρευ-κα, ἐ-κε-χορεύ-κειν· φυτεύ-ω, πε-φύτευ-κα, ἐ-πε-φυ-τεύ-κειν· θύ-ω, τέ-θυ-κα, ἐ-τε-θύ-κειν (βλ. § 69, 1, α).

2) Συλλαβική αύξηση (βλ. § 266, 1): (στρατηγέω -ῶ) ἐ-στρατήγηκα.
Τέτοιον αναδιπλασιασμό παίρνουν τα ρήματα που το θέμα τους αρχίζει α) από ένα διπλό σύμφωνο ή από ῥ· β) από δύο σύμφωνα, χωρίς όμως να είναι το πρώτο άφωνο και το δεύτερο υγρό ή ένρινο· γ) από τρία σύμφωνα. Π.χ.

ενεστώτας	παρακείμενος	υπερσυντέλικος	συντελ. μέλλοντας
ψεύδ-ομαι	ἔ-ψευσ-μαι	ἐ-ψεύσ-μην	ἐ-ψεύσομαι
ῥίπτ-ω	ἔ-ρριφ-α	ἐ-ρρίφ-ειν	—
φθείρ-ω	ἔ-φθαρ-κα	ἐ-φθάρ-κειν	—
σκοπέω -ῶ	ἔ-σκεμ-μαι	ἐ-σκέμ-μην	ἐ-σκέψομαι
στρατεύ-ομαι	ἐ-στράτευ-μαι	ἐ-στρατεύ-μην	—

3) Χρονική αύξηση (βλ. § 266, 2): (ἀδικῶ) ἠδίκηκα.
Τέτοιον αναδιπλασιασμό παίρνουν τα ρήματα που το θέμα τους αρχίζει από φωνήεν (ή δίφθογγο):

ενεστώτας	παρακείμενος	υπερσυντέλικος
ἁθροίζω	ἥθροικα	ἡθροίκειν
ἐρημόω -ῶ	ἠρήμωκα	ἠρημώκειν
ὁμιλέω -ῶ	ὡμίληκα	ὡμιλήκειν
αἰσθάνομαι	ᾔσθημαι	ᾐσθήμην
οἰκέω -ῶ	ᾤκηκα	ᾠκήκειν

β) Ομαλός αναδιπλασιασμός στα σύνθετα ρήματα

271. Τα σύνθετα ή παρασύνθετα (βλ. § 378) ρήματα κανονικά έχουν τον αναδιπλασιασμό όπου και την αύξηση. Έτσι έχουν τον αναδιπλασιασμό
α) μετά την πρόθεση (όπως και την αύξηση):
ἀπο-γράφω             παρακ. ἀπο-γέ-γραφα
ἐγ-κωμιάζω                »          ἐγ-κε-κωμίακα
συν-οικῶ                    »          συν-ῴκηκα
προαπο-στέλλω        »          προαπ-έ-σταλκα (πβ. § 267)
β) στην αρχή (όπως και την αύξηση):
δυστυχῶ                  παρακ.δε-δυστύχηκα
μυθολογῶ                  »          με-μυθολόγηκα
ἀδικῶ                          »          ἠδίκηκα
οἰκοδομῶ                   »          ᾠκοδόμηκα (πβ. § 268).

γ) Ανώμαλος αναδιπλασιασμός

272. Μερικά ρήματα (απλά ή σύνθετα και παρασύνθετα) έχουν ανώμαλο αναδιπλασιασμό. Έτσι:
1) Τα ρήματα που το θέμα τους αρχίζει από γν έχουν αναδιπλασιασμό του β΄ είδους, δηλ. όμοιο με τη συλλαβική αύξηση ε (αντίθετα με τον κανόνα 270, 1), και αντίστροφα τα ρ. κτῶμαι, μιμνήσκομαι (ή μιμνῄσκομαι) και πίπτω έχουν αναδιπλασιασμό του α΄ είδους (αντίθετα με τον κανόνα § 270, 2):
γιγνώσκω (θ. γνω-)         παρακ. ἔ-γνω-κα
γνωρίζω (θ. γνωριδ-)      παρακ. ἐ-γνώρι-κα
κτῶμαι (θ. κτα-, κτη-)      παρακ. κέ-κτη-μαι
μιμνήσκομαι (θ. μνη-)     παρακ. μέ-μνη-μαι
πίπτω (θ. πτω-)               παρακ. πέ-πτω-κα.
2) Το ρ. ἀν-οίγω έχει αναδιπλασιασμό όμοιο με την αύξησή του: ἀν-έῳχ-α, ἀν-έῳγ-μαι (από το ἀν-ήϜοιχ-α, ἀν-ήοιχ-α = ἀνέῳχα και από το ἀν-ήϜοιγ-μαι, ἀν-ήοιγ-μαι = ἀνέῳγμαι).
3) Το ρ. εἴκω (που είναι άχρηστο στον ενεστώτα) έχει παρακείμενο ἔ-οικ-α (= μοιάζω) και υπερσυντέλικο ἐ-ῴκ-ειν.
4) Τα ρήματα κατ-άγνυμι, ἁλίσκομαι, ὁρῶ, ὠθοῦμαι και ὠνοῦμαι παίρνουν αναδιπλασιασμό ε, αν και αρχίζουν από φωνήεν: κατ-έ-αγ-α, ἑ-άλω-κα, ἑ-όρα-κα (καιἑ-ώρα-κα), ἔ-ωσ-μαι, ἐ-ώνη-μαι (από το κατα-Ϝέ-Ϝαγ-α, Ϝε-Ϝάλω-κα, Ϝέ-Ϝωθ-μαι, Ϝε-Ϝώνη-μα· πβ. § 269, 1, γ και δ).
5) Τα ρ. ἐθίζω, ἕλκω, ἐργάζομαι, ἑστιάω-ῶ και ἐάω - ἐῶ παίρνουν αναδιπλασιασμό ει (όμοιο με την αύξησή τους): εἴθικα, εἵλκυκα (από θ. ἑλκυ-), εἴργασμαι, εἱστίακα, εἴακα (από το Ϝε-Ϝέθι-κα, Ϝε-Ϝέλκυ-κα, Ϝε-Ϝέρ-γασ-μαι, Ϝε-Ϝεστία-κα, Ϝε-Ϝέα-κα· πβ. § 269, 1, β).
6) Τα ρ. λαμβάνω, λέγω, λαγχάνω, (συλ)λέγω, (δια)λέγομαι και τα άχρηστα στον ενεστώτα μείρομαι (= συμμερίζομαι) και ἔθω (= συνηθίζω) παίρνουν αναδιπλασιασμό ει: εἴληφα, εἴρηκα, εἴληχα, (συν)είλοχα, (δι)είλεγμαι, εἵμαρται (= είναι πεπρωμένο), εἴωθα (= συνηθίζω).

δ) Αττικός αναδιπλασιασμός

273. Μερικά ρήματα που το θέμα τους αρχίζει από α ή ε ή ο έχουν ιδιαίτερο είδος αναδιπλασιασμού που λέγεται αττικός αναδιπλασιασμός, γιατί κυρίως συνηθιζόταν στην αττική διάλεκτο.
Αττικός αναδιπλασιασμός είναι η επανάληψη των δύο πρώτων φθόγγων του θέματος και συγχρόνως η έκταση του (εσωτερικού τώρα) αρχικού του φωνήεντος (του α ή ε σε η και του ο σε ω).
Τα πιο συνηθισμένα ρήματα που παίρνουν αττικό αναδιπλασιασμό είναι τα ακόλουθα:

ἀκούω (θ. ἀκο-)	παρακ.	ἀκ-ήκο-α
ἀλείφω (θ. αδύνατο ἀλιφ-)	»	ἀλ-ήλιφ-α
ἐλαύνω (θ. ἐλα-)	»	ἐλ-ήλα-κα
ἐλέγχομαι (θ. ἐλεγχ-)	»	ἐλ-ήλεγ-μαι
ἐμέω -ῶ (= κάνω εμετό) (θ. ἐμε-)	»	ἐμ-ήμε-κα
ἔρχομαι (θ. ἐλυθ-)	»	ἐλ-ήλυθ-α
ἐσθίω (= τρώγω) (θ. ἐδο-)	»	ἐδ-ήδο-κα
ὄμνυμι (= ορκίζομαι) (θ. ὀμο-)	»	ὀμ-ώμο-κα
(ἀπ)όλλυμι (= καταστρέφω, χάνω) (θ. ὀλε-)	»	ὀλ-ώλε-κα
(ἀπ)όλλυμαι (= καταστρέφομαι) (θ. ὀλ-)	»	ὄλ-ωλ-α (έχω καταστραφεί)
ὀρύττω (= σκάβω) (θ. ὀρυχ-)	»	ὀρ-ώρυχ-α
φέρω (θ. ἐνεκ-)	»	ἐν-ήνοχ-α
ἐγείρομαι (θ. ἐγερ-)	»	ἐγ-ήγερ-μαι (έχω σηκωθεί)
ἐγείρομαι (θ. ἐγορ-)	»	ἐγρ-ήγορ-α (είμαι άγρυπνος)